Ειδομένη, Νοέμβριος 2015. Από το καλοκαίρι και έπειτα, ο καταυλισμός που είχε σχηματιστεί στην Ειδομένη βρισκόταν καθημερινά στην επικαιρότητα παγκοσμίως. Χιλιάδες άνθρωποι διαφορετικών εθνικοτήτων συνέρρεαν προκειμένου να περάσουν κατά ομάδες τα σύνορα προς τη Βόρεια Μακεδονία. Ωστόσο η προσπέλαση των συνόρων, δυσκόλευε όλο και περισσότερο. Η προηγούμενη ελαστικότητα στην πρόσβαση προς το βορρά γινόταν αυστηρά ελεγχόμενη, τα σύνορα φρουρούνταν και σταδιακά δεν επιτρεπόταν σε κανέναν να περάσει εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις.
Εκείνες τις μέρες, διαμαρτυρόμενοι στη συγκεκριμένη έκβαση, άνθρωποι από το Ιράν προέβησαν σε ομαδική απεργία πείνας ράβοντας τα στόματά τους. Ξάπλωσαν στις γραμμές του τρένου ακριβώς στο όριο διαχωρισμού των δύο κρατών και μπροστά από τα πόδια των οπλισμένων δυνάμεων καταστολής της βόρειας πλευράς. Πιο πίσω, πάλι πάνω στις γραμμές του τρένου, ένας άνθρωπος από το Ιράν φορώντας χαρακτηριστικά μαύρα γυαλιά και φουλάρι, απαγγέλει και τραγουδάει. Το πανό πίσω του γράφει ‘our problem is not economical’. Στην περίπτωση αυτή, ακόμη και αν αναφερόταν στη δικιά του εθνοτική ομάδα, ο πρώτος πληθυντικός απέδιδε τον συλλογικό χαρακτήρα της κοινής εμπειρίας. Πράγματι, ο καθένας από όσες και όσους είχαν φτάσει από τους τόπους τους μέχρι εκεί επιχειρούσε να διαφύγει από βομβαρδισμούς, εμφύλιους πολέμους, βία, καθώς και για πολιτικούς λόγους. Η δήλωση του γραμμένου με σπρέι πανό, προσφέρεται για περισσότερες ερμηνείες: Αφενός μπορεί να αποτελεί μία απάντηση στο συχνό ‘διαχωρισμό προσφύγων και μεταναστών’ με τους πρώτους να ‘δικαιούνται’ να μετακινούνται, και τους δεύτερους όχι –καθώς δεν διαφεύγουν από εμπόλεμη κατάσταση. Στην περίπτωση που οι λόγοι δεν είναι η διαφυγή από πόλεμο, συχνά παρουσιάζονται στον δημόσιο λόγο ως ‘οικονομικά αίτια’, άρα για ‘λόγους εργασίας’. Έτσι κρίνονται ανεπιθύμητοι καθώς με αυτόν τον τρόπο οι θέσεις εργασίας των εντόπιων πληθυσμών θεωρείται ότι βρίσκονται σε μεγαλύτερη επισφάλεια. Σε δεύτερη ανάγνωση ωστόσο (παρόλα αυτά είναι πολύ απίθανη ως επιθυμητή μία τέτοια υποδήλωση από τους συγγραφείς του πανό), το μήνυμα θα μπορούσε να έχει παραλήπτες όλους όσους είχαν βιώσει ή/και ακόμη βίωναν της συνέπειες της τρέχουσας ελληνικής οικονομικής κρίσης. Πολλοί μάλιστα από αυτούς είχαν ήδη αναγκαστεί να μεταναστεύσουν προς αναζήτηση εργασίας, δηλαδή ‘για οικονομικούς λόγους’. Το τελευταίο, κατά έναν τρόπο θα ήταν ένα αρκετά ικανό επιχείρημα όσων υπερασπίζονταν το δικαίωμα της μετανάστευσης προς την Ελλάδα έναντι αυτών που έχουν αντίθετες θέσεις.
Αρκετές κάμερες από ρεπόρτερ και κινηματογραφιστές απαθανάτιζαν τη δράση, και ένα πολυφυλετικό κοινό φαινόταν να το απολαμβάνει. Στο μεταξύ, τα βλέμματα στρέφονται στο βάθος. Ένας άνθρωπος καταφέρνει να περάσει τα συρματοπλέγματα και τρέχει αποφεύγοντας τους αστυνομικούς που τον κυνηγούν. Το πλήθος χειροκροτεί και χαμογελά, κάποιοι πανηγυρίζουν. Λίγο αργότερα ο φυγάς επιστρέφει με συνοδεία, αφού η διαφυγή του σταμάτησε άδοξα στο επόμενο μπλόκο. Λίγο παραδίπλα η αίσθηση αδικίας, η προσμονή και η αγωνία μετατράπηκαν σε οργή και αυθόρμητα ξέσπασαν μικρής έκτασης επεισόδια.
Είχαν περάσει περίπου δέκα μέρες απαγόρευσης προσπέλασης στον λασπότοπο της Ειδομένης. Παρά τις βροχές, ο ήπιος για την εποχή καιρός συνέβαλε στη διατήρηση του ηθικού. Παρά τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης, τα βλέμματα των ανθρώπων διατηρούνταν ακόμη ελπιδοφόρα. Λίγες βδομάδες αργότερα, ο καταυλισμός διαλύθηκε, ενώ ακόμη και η προσέγγιση από τη Θεσσαλονίκη προς τα σύνορα ελεγχόταν αυστηρά. Κατά τους επόμενους μήνες, οι περισσότεροι από όσες/οι κατάφερναν να διασχίσουν τα θαλάσσια περάσματα προς την Ελλάδα, παρέμεναν εγκλωβισμένες/οι στα hotspot των νησιών του Αιγαίου.
Ορέστης Πάγκαλος
Δεκέμβριος 2019
