Αν θεωρήσουμε τους χάρτες αναπαραστάσεις γνωστών τόπων και εδαφών που συνοδεύονται από συγκεκριμένα αφηγήματα -χωρική επικράτεια, κυριαρχία, έλεγχος κτλ.- τότε θα μπορούσαμε να προτείνουμε τον επαναπροσδιορισμό των χαρτών αυτών μέσα από συλλογικές διαδικασίες νέων χαρτογραφήσεων τόσο του χώρου όσο και λοιπών αναπαραστάσεων που διαμορφώνονται σε σχέση με αυτόν.
Tα εργαστήρια ‘χαρτογραφήσεων’ της συγκεκριμένης έρευνας απευθύνονται σε φοιτητές/ήτριες και μέλη της κοινότητας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, σε ευρύτερο κοινό που δραστηριοποιείται με το προσφυγικό/μεταναστευτικό ερευνητικά, επαγγελματικά ή/και εθελοντικά καθώς και μετανάστες και πρόσφυγες που διαμένουν στο νησί της Λέσβου.
Στο πλαίσιο αυτών, το εργαστήριο ‘Χαρτογραφήσεις και αναπαραστάσεις ‘των άλλων’: το παράδειγμα της Λέσβου προς μία αντι-ρατσιστική γεωγραφία’ έλαβε χώρα στο 2ο Συνέδριο Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστήμιο Αιγαίου “Οι Κοινωνικές Επιστήμες σήμερα. Διλήμματα και προοπτικές πέρα από την κρίση” που διεξάχθηκε στη Μυτιλήνη τον Ιούνιο του 2019. Στο συγκεκριμένο εργαστήριο, επιδίωξη ήταν να ‘χαρτογραφήσουμε’ εκ νέου τόπους και πληθυσμούς μέσα από μία διαδικασία επανα-διαπραγμάτευσης, αρχικά, του χώρου και, εν συνεχεία, των στερεοτυπικών αποστάσεων που προκύπτουν από την καθημερινά βιωμένη διαίρεση μεταξύ του ‘εαυτού’ και του ‘άλλου’.
Ως εκ τούτου, απευθυνθήκαμε σε μια διαπολιτισμική ομάδα από διαφορετικές περιοχές του κόσμου που βρίσκονταν στο νησί για εντελώς διαφορετικούς λόγους ζητώντας τους να αναπαραστήσουν πώς αντιλαμβάνονται την εικόνα των συνόρων, της μετανάστευσης και της Λέσβου, ως εξής:
Χαρτογραφήστε – αναπαραστήστε την επονομαζόμενη “προσφυγική κρίση” και την αλληλεγγύη στο νησί της Λέσβου με όποιον τρόπο θέλετε, όπως την φαντάζεστε.
Εξηγήσαμε ότι ετοιμάζουμε έναν Άτλαντα που θα περιλαμβάνει ανείπωτες ιστορίες, συλλογικές μνήμες και καθημερινά βιώματα των τοπικών πληθυσμών, τα οποία συναντούν τα αντίστοιχα των μεταναστευτικών και προσφυγικών και, από κοινού, πλέον, δημιουργούν ορατές και αόρατες δράσεις και διεκδικήσεις. Ζητήσαμε να συμπεριλάβουμε τις δικές τους αφηγήσεις μέσα από τις δικές τους χαρτογραφήσεις.
Ορισμένοι επισκέπτες του συνεδρίου ασχολήθηκαν με τις κλίμακες ή τις διαδρομές. Για παράδειγμα σε μια αναπαράσταση τοποθετήθηκαν διαφορετικές κλίμακες ανάμεσα σε αυτούς που ταξιδεύουν με τα πόδια, αυτοκίνητα, βάρκες σε αντιπαραβολή με αυτούς που ταξιδεύουν με αεροπλάνο από τη Συρία μέχρι τη Δυτική Ευρώπη.
Εικόνα: Χαρτογραφήσεις και αναπαραστάσεις της επονομαζόμενης “προσφυγικής κρίσης” και της αλληλεγγύης στο νησί της Λέσβου. Χαρτογραφική νοητική αναπαράσταση από σύνεδρο – επισκέπτη στο νησί.
Φωτογραφία της Χρυσάνθης (Κρίστη) Πετροπούλου
Στην συγκεκριμένη αναπαράσταση φαίνεται η προέλευση του μετακινούμενου στα αριστερά και ο προορισμός του στα δεξιά, κατεύθυνση διανυσματικά αντίθετη με την τοποθέτηση των τόπων στον κυρίαρχο παγκόσμιο γεωγραφικό χάρτη (με τον βορρά άνω) και η οποία επίσης υποδηλώνει την φορά της Ευρωπαϊκής και όχι της Αραβικής γραφής.
Σε μία άλλη αναπαράσταση τοποθετήθηκε το νησί της Λέσβου ως κουκίδα μέσα στον χάρτη του κόσμου, σε άλλη ως σημείο σε μία διαδρομή που γίνεται όλο και πιο ανηφορική ενώ σε άλλες παρουσιάστηκαν μόνο αφηρημένες ιδέες, αντικείμενα και α-χωρικές λέξεις. Μόνο σε ορισμένες από τις αναπαραστάσεις εμφανίστηκαν εικόνες που παραπέμπουν στην έννοια της αλληλεγγύης. Από τα παραπάνω βλέπουμε πώς ο χώρος και ο χρόνος έχει διαφορετικές σημασίες ανάλογα με τις γνώσεις και τα βιώματα αλλά και τα στερεοτυπικά ακούσματα του/της καθενός/καθεμίας.
Νάγια Τσελεπή
Δεκέμβριος 2019