Το λιμάνι της Μυτιλήνης ήταν ένας ανοιχτός (όχι περιφραγμένος) χώρος επιβίβασης και αποβίβασης παρά το ότι ήταν τοποθετημένο στα σύνορα της χώρας. Μέχρι το 1870 η επιβίβαση και αποβίβαση γινόταν με βάρκες που έρχονταν κατά μήκος της προκυμαίας. Εδώ γινόντουσαν και όλες οι δημόσιες εκδηλώσεις, συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις και γιορτές. Το 1832 γιορτάστηκε η σωτηρία της πόλης από την πανώλη[1] και στις 9 Νοεμβρίου του 1912 η ένωση της Λέσβου με την Ελλάδα[2].
Τον Ιούλιο του 1922 η τότε κυβέρνηση (επί βασιλείας Κωνσταντίνου) με το Νόμο 2870-20/7/1922[3], μπροστά στην επικείμενη ήτα στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο, είχε αποφασίσει να εμποδίσει την «παράνομη» έξοδο των κατοίκων της Μικράς Ασίας προς την Ελλάδα. Τον Σεπτέμβριο του 1922, όταν μετά την καταστροφή της Σμύρνης ήρθαν με το αιγυπτιακό πλοίο της Κεδιβιέ πολλές γυναίκες και παιδιά από την Μικρά Ασία χωρίς τα απαραίτητα χαρτιά. Στο λογοτεχνικό έργο του Ασημάκη Πανσελήνου (2001:124) γίνεται λόγος για δυο Σμυρνιές που δεν διέθεταν χαρτιά και λογομάχησαν με τον εκπρόσωπο του λιμενικού που είχε έρθει από την Αθήνα να εφαρμόσει το Νόμο απαγορεύοντας την είσοδο τους στο νησί. Τότε λέει ο αφηγητής, πετάχτηκαν έξω από τα καφενεία μερικοί Μυτιληνιοί, άρπαξαν τον λιμενικό, τον ακινητοποίησαν και βοήθησαν τις γυναίκες να βγουν έξω. Τις έφεραν στη συνέχεια στο καφενείο και τις κέρασαν, ενώ στο μεταξύ μπάρκαραν τον λιμενικό σε μια μαούνα και τον έστειλαν πίσω στον Πειραιά να πάρει καλύτερες οδηγίες. «Κι άρχισαν πάλι να καταφθάνουν τα καράβια με πρόσφυγες που τους άδειαζαν χωρίς πασαπόρτι…». Τα επόμενα χρόνια ακολούθησε η εγκατάσταση τους στην Ελλάδα και οι ανταλλαγές πληθυσμών[4] που προκάλεσαν πολλές διαμάχες και ρατσιστικά ξεσπάσματα στη χώρα (Κορδάτος,1958).
Κατά τη διάρκεια της Β’ παγκόσμιου πολέμου και των αγώνων του ΕΑΜ το λιμάνι έγινε πάλι γνωστό από τις αντιφασιστικές μάχες. Στις 24 Δεκεμβρίου του 1944 αγγλικά στρατεύματα επιχείρησαν να αποβιβάσουν βρετανικό αποικιακό στρατό στη Λέσβο με σκοπό την καταστολή του ΕΑΜ όπως είχε γίνει και στον Πειραιά. Μετά από κάλεσμα του ΕΑΜ[5], οι κάτοικοι της Λέσβου, κατέβηκαν στο λιμάνι, έφτιαξαν οδοφράγματα (μπλόκια) και δεν επέτρεψαν την απόβαση του στρατού, λέγοντας το γνωστό στην Ιστορία Go back[6].
Αργότερα διαμορφώθηκε το σύγχρονο λιμάνι.
Σχεδόν 60 χρόνια μετά, το 2009, το λιμάνι της Μυτιλήνης έγινε το κέντρο υποδοχής των νέων που έρχονται για την διοργάνωση του παγκόσμιου φεστιβάλ no border camp που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αλλαγή της πολιτικής σε σχέση με το κλειστό απάνθρωπο κέντρο κράτησης προσφύγων στην Παγανή (που χτίστηκε μεταξύ 2000-2001) και στο οριστικό κλείσιμο του[7]. Την περίοδο αυτή κυριάρχησαν τα συνθήματα “no borders”[8].
Παρόλα αυτά, μεταξύ 2013-2014, στο λιμάνι, ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες γινόντουσαν νυχτερινές μαζικές μεταφορές προσφύγων στην ενδοχώρα κάτω από ένα θολό καθεστώς παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τις νύχτες απομέναν εκεί παιδικά και γυναικεία παπούτσια, ζακέτες, τσάντες που ξέμεναν πίσω, μετά από τη βίαιη προσαγωγή των προσφύγων σε στρατιωτικά πλοία[9]. Το λιμάνι έκλεινε για τους περαστικούς.
Είναι η αρχή του γεω-τραύματος της περίφραξης του λιμανιού (βλέπε post: τα περιφραγμένα μάτια του λιμανιού), που θα ολοκληρωθεί μετά την συμφωνία Ευρώπης Τουρκίας, τον Μάρτιο του 2016, και η καθιέρωση των σύγχρονων διαφιλονικούμενων συνόρων μεταξύ Λέσβου – Ελλάδας, Ελλάδας – Ευρωπαϊκής Ένωσης , Ευρωπαϊκής Ένωσης και περίγυρου[10].
Κρίστη Πετροπούλου
Μάιος 2020
[1] Αναγνώστου Σ., 2012:72
[2] Έτσι, με ανακοίνωσή τους οι ελληνικές αρχές «διακήρυξαν την ισονομία και την ισοπολιτεία για όλους τους κατοίκους, χριστιανούς και μουσουλμάνους» (Αναγνώστου Σ.,2019) https://www.lesvosnews.net/articles/news-categories/taxidi-sto-hthes/50-fotografies-apo-tin-apeleytherosi-tis-lesboy-8 07/11/2019 – 18:16
50 φωτογραφίες από την Απελευθέρωση της Λέσβου (8 Νοεμβρίου – 8 Δεκεμβρίου 1912) και http://www.lesvosoldies.gr/gr/1183981176.html
[3] http://www.elinyae.gr/sites/default/files/2019-07/119a_1922.1464681430937.pdf
[5] http://www.vrahokipos.net/old/history/gr/lesvos.htm
[6] Παρασκευαΐδη Η. & Ελευθεριάδη Τ., 1945
[7] http://w2eu.net/2009/08/25/noborder-lesvos-09-welcomes-you/
[8] Μετά από αυτό το φεστιβάλ πολλές συλλογικότητες αποφάσισαν να ανακτήσουν τον χώρο του ΠΙΚΠΑ για να δημιουργήσουν μια ανθρώπινη αλληλέγγυα δομή υποδοχής προσφύγων (Τρουμπέτα 2012, Alberti G., 2010).
[9] Κάτω από αυτήν την συνθήκη γεννήθηκε το Αντιρατσιστικό Παρατηρητήριο Πανεπιστημίου Αιγαίου http://antiracist-observatory-uoa.blogspot.com/
Αναφορές:
Alberti G., 2010. Across the borders of Lesvos: the gendering of migrants’ detention in the Aegean.
Source: Feminist Review, No. 94 (2010), pp. 138-147 Published by: Sage Publications, Ltd.
Stable URL: https://www.jstor.org/stable/40664133
Guardian, 2019. Αφιέρωμα στον Soloup στο : https://www.theguardian.com/books/2019/dec/09/aivali-a-story-of-greeks-and-turks-in-1922-by-soloup-review-a-moving-graphic-novel
Αναγνώστου Σ., 2012. Η Παλιά Μυτιλήνη. Αναμνηστική έκδοση Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου.
Αναγνώστου Σ., 2019. 50 φωτογραφίες από την Απελευθέρωση της Λέσβου (8 Νοεμβρίου – 8 Δεκεμβρίου 1912) https://www.lesvosnews.net/articles/news-categories/taxidi-sto-hthes/50-fotografies-apo-tin-apeleytherosi-tis-lesboy-8 07/11/2019 – 18:16
Αντιρατσιστικό Παρατηρητήριο Πανεπιστημίου Αιγαίου http://antiracist-observatory-uoa.blogspot.com/
Κορδάτος Γ., 1958. Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας, Τ.13 (1900-1924). Αθήνα: Εκδόσεις “20ος αιώνας”.
Πανσέληνος Α., 2001. Τότε που ζούσαμε. Κέδρος. Πρώτη έκδοση 1974.
Παρασκεβαΐδη Η. & Ελευθεριάδη Τ., 1945 Μυτιλήνη Χριστούγεννα 1944 Go Back. Εκδόσεις Μνήμη. (παλαιότερη έκδοση «Ελεύθερη Λέσβος» 1945). Αποσπάσματα στο : http://www.vrahokipos.net/old/history/gr/lesvos.htm και http://www.mplokia.gr/?page_id=830
Σολούπ, 2014. Αϊβαλί. Κέδρος.
Τρουμπέτα Σ. (επιμ.), 2012. Το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα. Διαβάσεις και μελέτες συνόρων. Εκδόσεις Παπαζήση.
Contested Borderscapes, 2017. https://refugeeobservatory.aegean.gr/en/contested-borderscapes-transnational-geographies-vis-%C3%A0-vis-fortress-europe