Το 1937 ο Πάμπλο Πικάσο ζωγραφίζει την «Γκουέρνικα»–ο οποίος πίνακας πιθανόν αποτελεί τον πιο γνωστό του έργο–για να εκφράσει την εναντίωση του στις φρικαλεότητες του καθεστώς του Φράνκο. Συγκεκριμένα, το έργο του Πικάσο σχολιάζει την καταστροφή της πόλης της Γκουέρνικα στην Χώρα των Βάσκων στη Βόρεια Ισπανία. Κατά τη διάρκεια του Ισπανικού εμφύλιου πολέμου το 1937, η πόλη της Γκουέρνικα ήταν συνδεδεμένη με το ρεπουμπλικανικό κίνημα αντίστασης και θεωρούνταν το επίκεντρο του πολιτισμού των Βάσκων. Αυτό καθιστούσε την πόλη σημαντικό και συμβολικό στόχο για τις εθνικιστικές Ισπανικές δυνάμεις, οι οποίες συνεργάστηκαν με την Χιτλερική Γερμανία και βομβάρδισαν την Γκουέρνικα. Η ελαιογραφία σε καμβά του Πικάσο θεωρείται ως ένα από τα πιο ισχυρά αντιπολεμικά έργα τέχνης στην ιστορία της τέχνης και έκτοτε έχει γίνει ένα παγκοσμίως αναγνωρισμένο σύμβολο του ρόλου και της δύναμης των καλλιτεχνών σε εποχές πολέμου, εγκλημάτων και φρικαλεοτήτων.
Τον Φεβρουάριο του 2003, ο Κόλιν Πάουελ, υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, παρουσίασε τα αποδεικτικά στοιχεία υπέρ του πολέμου κατά του Ιράκ στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Μετά την σύσκεψη των αξιωματούχων, μία συνέντευξη τύπου ήταν προγραμματισμένη έξω από την αίθουσα του Συμβουλίου των Ηνωμένων Εθνών, η οποία θα ενημέρωνε τον κόσμο για τους λόγους και τις αιτιολογήσεις για την επίθεση στο Ιράκ, υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Ωστόσο, στον εξωτερικό τοίχο της αίθουσας του Συμβουλίου βρίσκεται μία πολύ μεγάλη ταπισερί η οποία αναπαράγει την «Γκουέρνικα» του Πικάσο. Ο Πάουελ ζήτησε να καλυφθεί η αναπαραγωγή της «Γκουέρνικα» με μία μπλε κουρτίνα για την διάρκεια της συνέντευξης τύπου. Απαντώντας στις ερωτήσεις δημοσιογράφων, στελέχη των Ηνωμένων Εθνών ισχυρίστηκαν ότι η κάλυψη ήταν απλώς θέμα δημιουργίας ενός πιο αποτελεσματικού φόντου για τις τηλεοπτικές κάμερες: «όταν έχουμε μεγάλα πλήθη τοποθετούμε τις σημαίες και το λογότυπο των Ηνωμένων Εθνών μπροστά από την ταπισερί» (Walsh, 2003). Φυσικά, η παρουσία ακρωτηριασμένων σωμάτων, παραμορφωμένων προσώπων και χάος στο παρασκήνιο θα αποτελούσε ένα μη αποτελεσματικό και μη ελκυστικό σκηνικό για την δικαιολόγηση σε ένα παγκόσμιο ακροατήριο για το γεγονός ότι οι ΗΠΑ σχεδιάζει να κηρύξει πόλεμο στο Ιράκ. Η καλυμμένη «Γκουέρνικα» ήταν μία συμβολική δήλωση η οποία αποκαλύπτει πολλά για τη δύναμη της τέχνης να ανυψώσει συνειδήσεις, για τις αναπαραστάσεις της φρίκης του πολέμου και του φασισμού, και την άβολη «τέχνη» της διπλωματίας του ΟΗΕ.
Το 2015, ο γελοιογράφος Jovcho Savov επανεξετάζει την «Γκουέρνικα» του Πικάσο έτσι ώστε να δημιουργήσει μία οπτική κραυγή ενάντια στις φρίκες της «προσφυγικής κρίσης». Ο Savov χρησιμοποιεί τα εφιαλτικά πρόσωπα του πίνακα του Πικάσο, προκαλώντας ένα έντονο αίσθημα πόνου, φόβου και αδυναμίας αποφυγής. Στην επανοικειοποίηση του Savov, οι φιγούρες βρίσκονται πλέον σε μία βάρκα η οποία βυθίζεται στο Αιγαίο πέλαγος. Το 2015, αυτά τα σώματα ονομάζονται «πρόσφυγες» οι οποίο προσπαθούν να γλιτώσουν από πολέμους και φρικαλεότητες οι οποίες δηλώθηκαν (ή παραμένουν αδήλωτες) μπροστά από καλυμμένες «Γκουέρνικες». Ενώ το έργο του Πικάσο είναι ασπρόμαυρο, το έργο του Savov είναι χρωματιστό. Απεικονίζει στον φόντο ένα κρουαζιερόπλοιο στο Αιγαίο πέλαγος, ενδεχομένως ένα σχόλιο του καλλιτέχνη ότι δεν είναι όλα τα περάσματα επικίνδυνα, ότι δεν πνίγονται όλα τα σώματα στο Αιγαίο. Η «Γκουέρνικα του Αιγαίου» είναι μία ισχυρή υπενθύμιση της κανονικοποίησης του πολέμου–αλλά όχι την αδυναμία αποφυγής του.
Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη
Δεκέμβριος 2019
Αναφορές
Walsh, David (2003) ‘UN conceals Picasso’s Guernica for Powell’s presentation’, World Socialist Website, https://www.wsws.org/en/articles/2003/02/guer-f08.html
