Κατηγορίες
Γραφές στους τοίχους

‘Αυτό που μετράει είναι η πραγματικότητα’

«Αυτό που μετράει είναι η πραγματικότητα / όχι οι ανόητοι νόμοι / κανένας άνθρωπος δεν είναι παράνομος». Όταν αυτή η εικόνα παρουσιάστηκε δημόσια σε ένα συνέδριο μεταξύ άλλων αντίστοιχης θεματολογίας έργων, συζήτηση στράφηκε στις αισθητικές επιλογές των δημιουργών: μεταξύ άλλων, τέθηκαν ερωτήματα σχετικά με τις καλλιγραφικές -ή μη- κατευθύνσεις στην απόδοση και το στυλ των γραμμάτων, όταν οι επεμβάσεις ενσωματώνουν λέξεις και μηνύματα.

Στη συγκεκριμένη επέμβαση, τα γράμματα είναι έντονα και χωρίς διακοσμητικά στοιχεία ή περιγράμματα. Το μήνυμα αφορά μία ξεκάθαρη δήλωση, και τα γράμματα είναι γραμμένα σκοπίμως με απλό τρόπο, προκειμένου να είναι εύκολα ευανάγνωστα. Το μήνυμα καθεαυτό, υπερτερεί έναντι μιας πιθανά πιο ζωγραφικής κατεύθυνσης.

Το ζήτημα που έχει να κάνει με την αξία και την εγκυρότητα των νόμων, όταν άνθρωποι σκοτώνονται στον πόλεμο ή όταν καταλήγουν νεκροί -ή δολοφονημένοι- στν προσπάθειά τους να διαφύγουν από τον πόλεμο. Όταν πνίγονται στη θάλασσα καθώς αδυνατούν να περάσουν τα σύνορα με άλλο τρόπο.

Τα βαγόνια έχουν εγκαταληφθεί εκεί και στέκουν σαν κουφάρια πελώριων ζώων: η τοποθεσία είναι, πράγματι, ένα νεκροταφείο τρένων, και ολόκληρη η περιοχή θυμίζει τοπίο μετά από μια μακρά περίοδο πολέμου. 

Επιπλέον, δεν συμπεριλαμβάνονται παραστατικά στοιχεία στην επέμβαση -ζωγραφιές, σκίτσα, φιγούρες, πρόσωπα, σκηνικά ή τοπία. Παρόλα αυτά, τα ίδια τα βαγόνια, ως εμβληματικά και επιβλητικά αντικείμενα, αποτελούν από μόνα τους την ουσιαστική παραστατική πτυχή της σύνθεσης.

Έτσι, τα βαγόνια, το μήνυμα, και μαζί και η ελεύθερη βλάστηση μπροστά τους, ολοκληρώνουν την εικόνα -και επιστρέφοντας στη συζήτηση του συνεδρίου, τα επιπλέον παραστατικά στοιχεία και η παραπέρα αισθητικοποίηση του μηνύματος, θα ήταν μάλλον περιττή στη συνολική εικόνα.

Επιπλέον, αυτό που δεν είναι πασιφανές στη φωτογραφία είναι η πολύ πιθανά σκόπιμη σύνδεση με τον τόπο του έργου. Η τοποθεσία των εγκαταλελειμμένων τρένων είναι η περιοχή των Διαβατών. Οι γραμμές του τρένου οδηγούν στην Ειδομένη, στα σύνορα με τη Βόρεια Μακεδονία, όπου ένας τεράστιος καταυλισμός μεταναστών είχε αναπτυχθεί το 2015 και αποτελούσε πρώτη είδηση για μήνες – στην παγκόσμια ειδησεογραφία. Τα τρένα είναι επίσης πολύ κοντά στο hotspot των Διαβατών. Επιπλέον, βρίσκονται πολύ κοντα στις φυλακές των Διαβατών, τις μοναδικές φυλακές εντός των αστικών ορίων της Θεσσαλονίκης.

Από πολλές απόψεις, τα τρένα αντιπροσωπεύουν την κινητικότητα και σε πολλές περιπτώσεις την ίδια την έννοια της ελευθερίας. Παρόλα αυτά, εκεί στέκουν ακίνητα για δεκαετίες. Τα τελευταία χρόνια, πολλά από αυτά προσέφεραν προσωρινή στέγη στον οποιονδήποτε είχε ανάγκη, ενώ -ως ‘επανάληψη της ιστορίας’- κατά τη δεκαετία του ’90 προσέφεραν στέγη στους μετανάστες από την Αλβανία.

Τα συγκεκριμένα τρένα έχουν ξεμείνει εκεί και για γραφειοκρατικούς λόγους, διαφορετικά θα είχαν είτε αναπαλαιωθεί είτε θα είχαν καταλήξει στην ανακύκλωση ως παλιοσίδερα.  

Στέκονται ακίνητα ακριβώς δίπλα στις γραμμές με τους συρμούς που κινούνται, ‘μεταφέροντας’ ένα μήνυμα για εκείνα που τα προσπερνούν: που μεταφέρουν (κυριολεκτικά) επιβάτες ή εμπορεύματα. Και τους αρνείται η κινητικότητα -ένα προνόμιο το οποίο οι μετανάστες διεκδικούν ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. 

Ορέστης Πάγκαλος
Δεκέμβριος 2019

φωτογραφίες: Jan Danebod, Ορέστης Πάγκαλος

Κατηγορίες
Γραφές στους τοίχους

ΑΡΩΣΤΧΙΑ

Καλλιτεχνική δήλωση:  

‘αρωστχια’ είναι να παρατηρείς πολλά και να λες λίγα. 

‘αρωστχια’ είναι η αθόρυβη δράση, η μοναχική και δημιουργική δράση, η επιβλητική και ταυτόχρονα    διακριτική δράση.

‘αρωστχια’ είναι το λεπτό όριο μεταξύ βανδαλισμού και τέχνης.

Οτιδήποτε καταστρέφει αλλά δίνει ζωή. Η απόπειρα να εκφράσει το εσωτερικό αυτά που συμβαίνουν τριγύρω. Όχι απαραίτητα καλό , όχι απαραίτητα κακό. Το πάτημα να κατανοήσει κανείς τι κουβαλάει μέσα του. Την αισιοδοξία. 

‘αρωστχια’ είναι όχι κάτι συγκεκριμένο αλλά δύσκολα περιγράψιμο. Απρόσωπο και συνάμα η μεγαλύτερη προσωπικά έκφραση. ΠΛήρως κατανοητό και δυσνόητο σε βαθμό που εκνευρίζει/ ενοχλεί. Παντού και πουθενά.

 

  1. Πώς βλέπεις το συσχετισμό του tag σου στο χωρικό πλαίσιο της Λέσβου. Πώς συσχετίζεται με τις υπόλοιπες γραφές και πραγματικότητες του νησιού; 

Το ‘αρωστχια’ αποτελεί έμπνευση που συνέλαβα το έτος 2013, έχοντας ήδη ξοδέψει δυο χρόνια στο νησί της Λέσβου ως φοιτητής. Τότε, μεταξύ άλλων, θα μπορούσε τελειά να περιγράψει την ανάγκη μου για παρεμβάσεις στο δημόσιο χώρο, και συνδυαστικά με τη μικρή και σχετικά αδρανή κοινωνία της Μυτιλήνης γέννησε έναν περίεργο συνδυασμό δημιουργίας\βανδαλισμού. Αρχικά ήταν η αγανάκτηση απέναντι στις ‘λάθος’ συνθήκες που υπήρχαν για να αναπτυχθεί αυτό το κομμάτι (των παρεμβάσεων). Μετέπειτα, συνέβησαν πολλές καταστάσεις που με ωθήσαν να σκεφτώ περεταίρω πάνω σε αυτό, και να αρχίσω να του δίνω μια διαφορετική διάσταση. Προσωπικά θεωρώ ότι θα έβρισκε πιο πρόσφορο έδαφος σε μια μεγάλη αστική συγκέντρωση  λόγω του όγκου των πληροφοριών και συμπεριφορών που υπάρχουν τριγύρω, πάρα σε μια επαρχιακή κωμόπολη. Στο κομμάτι του συσχετισμού με τις υπόλοιπες γραφές της Λέσβου, θεωρώ ότι βρίσκεται κάπου στη μέση, δηλαδή, δεν είναι ούτε η ‘αυστηρή’ φόρμα του γκράφιτι, το οποίο αποτελεί κώδικα επικοινωνίας μεταξύ των ιδίων των δημιουργών σχεδόν αποκλειστικά λόγω της φύσης του, ούτε εμπίπτει τελείως στο πολίτικο κομμάτι οπού η κοινωνική απευθυνση είναι το παν. Βρίσκεται ακριβώς στη μέση.

 

  1. Άλλαξε κάτι σε σχέση με το στυλ ή τα μέρη που ᾽γράφεις᾽ σε σχέση με την αλλαγή της πραγματικότητας του νησιού (προσφυσική κρίση & ό,τι έχει ακολουθήσει);

Από τη δική μου σκοπιά, τουλάχιστον, δεν μπορώ να αντιληφθώ κάποια αλλαγή είτε στον τρόπο είτε στα σημεία που επιλέγω να παρέμβω, και αυτό έγκειται στο γεγονός του ότι δεν υπάρχει η πολυτέλεια του χώρου, επομένως και της ‘συμβολικής’ επιλογής του σημείου. Το μόνο που μπορεί κάνεις να παρατηρήσει είναι το πόσο επίκαιρο έχει υπάρξει κατά καιρούς, και το βαθμό που μπορεί να εκφράζει κάποιους συσχετίζοντας το με συγκεκριμένες καταστάσεις που βιώνουν. Όμως, με βεβαιότητα μπορώ να προσθέσω ότι αυτή η ταύτιση δεν είναι σε καμία περίπτωση καθολική, αλλά εντελώς προσωπική.

 

  1. Πώς σχετίζεται η διαδικασία ᾽γραφής᾽ στους δρόμους με την πιο προσωπικη διαδικασια γραφής ακαδημαικών κειμένων; Επηρεάζει η μία την άλλη; Και αν ναι πώς;

     

Παρότι οι διαδικασία γραφής στο δρόμο με τη διαδικασία γραφής ενός ακαδημαϊκού κειμένου παρουσιάζουν κάποιο συσχετισμό ως προς το δομισμό τους και το τελικό τους αποτέλεσμα, δεν θεωρώ ότι επηρεάζει το ένα το άλλο. Καθότι ναι μεν για την παραγωγή ενός συγκεκριμένου αποτελέσματος (είτε είναι γκράφιτι είτε είναι ένα κείμενο) απαιτούνται κάποια βήματα και κάποια συγκεκριμένη σειρά. Στο γκράφιτι δεν ακολουθούνται τόσο αυστηρά οι κανόνες, καθώς αποτελεί μορφή έκφρασης και δημιουργίας διαφορετικού βεληνεκούς. Το ένα απαιτεί αυστηρή δομή και ακολουθία των βημάτων ενώ το άλλο είναι αρκετά ευέλικτο και δομείται βάσει της στιγμής, τίποτα δεν είναι σταθερό. Συνεπώς στις δυο αυτές διαδικασίες μπορούμε να παρατηρήσουμε ομοιότητες όμως στη δική μου περίπτωση δεν θεωρώ ότι επηρεάζονται κάπως, όσον αφορά τη διαδικασία. Η θεματολόγια αποτελεί ένα διαφορετικό κεφάλαιο.

 

  1. Πώς νοιώθεις τώρα, στην εποχή του COVID-19, που το tag σου μπορεί να διαβαστεί και με άλλους τρόπους ή μπορεί να πάρει άλλες διαστάσεις;

     

Όπως ανέφερα και πιο πάνω, κατά καιρούς είναι επίκαιρο, και θα συνεχίσει να είναι. Τα πράγματα φαίνεται να πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο, και η δουλειά μας είναι να το καταγράψουμε κάπως. (με έναν πιο χιουμοριστικό τόνο)

 

  1. Οτιδήποτε άλλο θέλεις να μας πεις σε σχεση με το στυλ, σημεία που επιλέγεις, ή το πώς αλλάζει το tag ανά περιόδους. 

     

Εάν μπορώ να παρατηρήσω κάτι ενδιαφέρον, είναι ο τρόπος με τον οποίο ο κάθε άνθρωπος το μεταφράζει. Είναι ιδιαίτερο που ο καθένας μπορεί να το εκλάβει με τη δική του οπτική γωνιά και να το μεταφράσει διαφορετικά. Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες ορισμένοι νιώθουν προσβεβλημένοι και σπεύδουν να το καθαρίσουν νομίζοντας ότι εύχομαι άσχημα πράγματα σε εκείνους, υπάρχουν και εκείνοι που ταυτίζονται σε τέτοιο βαθμό που το έχουν μεταφέρει στο σώμα τους και θα το κουβαλάνε πάντοτε. Υπάρχουν οι αδιάφοροι, οι επιθετικοί, οι φιλικοί και οι σκεπτικοί. Αλλά ο κοινός παράγοντας όλων είναι η περιέργεια. Ποιος; Γιατί; Τι θέλει να πει;

 

Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη


φωτογραφίες: Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη

Κατηγορίες
Γραφές στους τοίχους

(Ελευθερία) Κίνησης

Ελευθερία κίνησης, 2018, στρατόπεδο της Μόριας

Να ’μαι, κάνοντας μια ακόμη καταδικασμένη σε αποτυχία προσπάθεια να τοποθετηθώ σε έναν κόσμο τον οποίο χαρακτηρίζουν η κινητικότητα, η ρευστότητα και η ταχύτητα, όχι εκείνες οι εορταστικές όπου άνθρωποι, προϊόντα και ιδέες ρέουν όμορφα όπως αναπτύσει η  μάντρα των μελετών παγκοσμιοποίησης. Την άλλη, όπου βρίσκεις τον εαυτό σου να προσκρούει αδέξια σε τοίχους, σύνορα, φράχτες, άμυνες και ηγεμονικές στάσεις όλη την ώρα. Γι’ αυτό δυσκολεύομαι να τοποθετηθώ, αλλά στα σίγουρα έχω διαλέξει πλευρά. Άρα, ίσως είναι πολύ πιο σημαντικό να διευκρινίσω αυτό: στέκομαι δίπλα σε αυτούς που αντιστέκονται και εξεγείρονται ενάντια σε ηγεμονικές αφηγήσεις, οι οποίοι αποτυχαίνουν και έπειτα σμίγονται με τη συλλογική κατάθλιψη, πριν αντιληφθούν ότι πρέπει να δημιουργήσουν χώρο για κουήρ αποτυχίες και ουτοπίες και, ίσως, έτσι να βρουν τους τρόπους να αντισταθούν εκ νέου. Αυτή στιγμή αγωνίζομαι να ξαναδημιουργήσω χώρο για ελπίδα και νέες ουτοπίες.  Ίσως αυτή είναι η πιο ειλικρινής δικαιολογία για το εργαστήριο φωτογραφίας, συν την εκπαίδευσή μου και την πεποίθησή μου ότι, μερικές φορές, η θεωρία έχει τη δυνατότητα να διαλύσει και να προκαλέσει ορισμένες αντιδράσεις. Οι φωτογραφίες έχουν τη δυνατότητα να συλλάβουν τα ανείπωτα, τα ανέκφραστα, τα αμετάφραστα, όλες εκείνες τις λεπτές επιτελέσεις που δεν εγγράφονται στο λόγο. Η φωτογραφία προσθέτει ένα ανεκτίμητο στρώμα στους λογοκεντρικές μηχανισμούς συλλογής ποιοτικών δεδομένων.  Ίσως αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος να χρησιμοποιήσεις το μέσο της φωτογραφίας ώστε να επικαλέσεις τα απαλά, καθημερινά και πανταχού παρόντα συναισθήματα της κρίσης και των πραγμάτων που έχουν ακόμα να έρθουν. Παραθέτοντας την Ursula Le Guin,

Δεν μπορείς να πάρεις αυτό που δεν έχεις δώσει και πρέπει να δώσεις τον εαυτό σου. Δεν αγοράζεται η Ουτοπία. Δεν κατασκευάζεται η Ουτοπία. Μπορείς μόνο να είσαι η Ουτοπία. Η Ουτοπία είναι στη ψυχή του ατόμου, ή δεν είναι πουθενά. Είναι για όλους ή δεν είναι τίποτα. Εάν αντιληφθεί ως έχοντας τέλος, δεν θα ξεκινήσει στ’ αλήθεια ποτέ. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε εδώ. Πρέπει να συνεχίσουμε. Πρέπει να αναλάβουμε τους κινδύνους.

Άρα, η ουτοπία είναι μια μεταμορφωτική δύναμη η οποία εξετάζει τα όρια του ανθρώπινου. Όμως, όπως λέει η Susan Sontag, «η ανθρωπότητα παραμένει αμετανόητα στη σπηλιά του Πλάτωνα, εξακολουθώντας να απολαμβάνει–η πανάρχαια συνήθειά της–απλώς εικόνες της αλήθειας. Με αυτήν την έννοια, οι περισσότερες ουτοπίες είναι σαν φωτογραφίες, προσφέροντας λάμψεις μιας στιγμής ή εποχής η οποία απεικονίζει τις επιθυμητές απόρροιες της ουτοπικής φαντασίας. Η ουτοπία είναι μία αναπαράσταση, αποδεικνύοντας αυτό που δεν είναι αυτό καθαυτό παρόν (αυτή είναι η πρώτη έννοια της αναπαράστασης, η θεατρική ή πολιτικο-ηθική της σημασία). Συγκεκριμένα, επιδεικνύει και παρουσιάζει το αδύνατον αυτό καθαυτό. Ωστόσο, επιστρέφοντας στη σπηλιά του Πλάτωνα, αυτό που περιορίζει και αποτελεί την κατανόηση μας των ουτοπικών αναπαραστάσεων είναι η θέση των φρουρών.

Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη


Κίνηση/κίνημα, 2018, στρατόπεδο της Μόριας

Αναφορές: 

Απόσπασμα ημερολογίου έρευνας που δημοσιεύθηκε στο: Tsilimpounidi, Myrto & Carastathis, Anna (forthcoming) ‘Facing Crisis: Queer Representations against the backdrop of Athens’, in Eithne, L. & Karma, C. (eds.) Queer Migrations 2: Illegalization, Detention, and Deportation. Champaign: University of Illinois Press. 

Susan Sontag (1973) On Photography. New York: Penguin.

Ursula Le Guin (1974) The Dispossessed. London: Millenium.


φωτογραφίες: Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη

Κατηγορίες
Γραφές στους τοίχους

Τα βασανιστήρια δεν σταματούν όταν βγαίνεις από το hotspot

Στην Αθήνα στις 8 Φεβρουαρίου 2019, ο νεαρός Εμπουκά ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου σε ένα αστυνομικό τμήμα στο κέντρο της Αθήνας. Οι δικοί του τον έψαχναν για μέρες. Η καλλιτεχνική και μουσική συλλογικότητα Antifa lab προέβη στη συγκεκριμένη παρέμβαση προκειμένουν να γνωστοποιήσει τη δολοφονία σε ένα ευρύτερο κοινό. Επέλεξαν να γράψουν πάνω σε ένα γνωστό έργο που είχε ανατεθεί από μια γνωστή ετιαρία αθλητικών ειδών. Στο έργο απεικονίζεται ο Γιάννης Αντετοκούνμπο -πλέον παγκόσμιος αστέρας- ο οποίος έχει βιώσει από πρώτο χέρι τι σημαίνει να μεγαλώνεις στην Ελλάδα ως μετανάστης αφρικανικής καταγωγής. Η συλλογικότητα επέλεξε να σχολιάσει τον θάνατο του Εμπουκά -αλλά και παρόμοιες πράξεις κρατικής βίας-γράφοντας στο φόντο του έργου ότι «εάν [ο Αντετοκούνμπο] δεν ήταν στο NBA, ίσως να ήταν νεκρός στο Α.Τ. Ομόνοιας.»

Ωστόσο, στην πραγματικότητα, η πράξη τους δεν βανδάλισε το έργο τέχνης. Έδειξαν σεβασμό στο πρόσωπο του Γιάννη και έγραψαν μόνο πάνω στην χρωματιστή επιφάνεια δίπλα στη εικόνα του, επιτρέποντας με αυτόν τον τρόπο την εύκολη αποκατάσταση του έργου.

Έπειτα τράβηξαν φωτογραφίες και κοινοποίησαν τη δράση τους σε διάφορα Μέσα Ενημέρωσης τα οποία  δημοσίευσαν εκ νέου άρθρα και φωτογραφίες, μάλιστα με αναφορές στην αρχική πηγή. Με αυτή την τακτική, πυροδότησαν επίσης μια δημόσια συζήτηση στα αντίστοιχα φόρουμ, επιτυγχάνοντας την ευρύτερη κοινοποίηση των εγκληματικών δράσεων, πέρα από τις απάνθρωπες συνθήκες στα κέντρα υποδοχής μεταναστών. 

 

Ορέστης Πάγκαλος


Κατηγορίες
Γραφές στους τοίχους

‘Είμαστε μια εικόνα από το μέλλον’

Άγνωστος Καλλιτέχνης
Φωτογραφία: Λευτέρης Μαργαρίτης, 2017

Ο χρόνος θεωρείται να αντιπροσωπεύει την ελπίδα, τις ευκαιρίες και τον οραματισμό, όλα αυτά που αμφισβητούνται έντονα από την έννοια της κρίσης. Ο χρόνος είναι  άρρηκτα συνδεδεμένος με τις έννοιες της προόδου και της ανάπτυξης. Αντιθέτως, σε μία κατάσταση κρίσης η οποία ορίζεται ως προσωρινή, ως ένα κρίσιμο σημείο  καμπής, το παρελθόν βιώνεται μέσω μιας αίσθησης νοσταλγίας, το παρόν βιώνεται ως απώλεια και το μέλλον είναι επισφαλές. 

Στο παλιό λιμάνι της Λέσβου ένα έργο τέχνης του δρόμου απεικονίζει τρία παιδιά που παίζουν κάτω από την ταγκιά: «Είμαστε μια εικόνα από το μέλλον, Χωρίς Σύνορα, Χωρίς Έθνη, Χωρίς Κυβερνήσεις». Είναι ένα ισχυρό σχόλιο για ένα από κοινού όραμα του μέλλοντος που δεν είναι ακόμη εδώ, αλλά πρόκειται να συμβεί. Αυτό το από κοινού όραμα ενός μέλλοντος θυμίζει την πέμπτη θέση του Μπένγιαμιν σχετικά με τη φιλοσοφία της ιστορίας (1968), όπου δηλώνει ότι:

η αληθινή εικόνα του παρελθόντος περνάει φευγαλέα. Το παρελθόν μπορεί να συλληφθεί μόνο σαν μια εικόνα η οποία αναβοσβήνει τη στιγμή που μπορεί να αναγνωριστεί και δεν βλέπεται ξανά ποτέ. «Η αλήθεια δεν θα μας ξεφύγει»–αυτή η παρατήρηση του Gottfried Keller δηλώνει το ακριβές σημείο όπου ο ιστορικός υλισμός διαπερνά την εικόνα της ιστορίας του ιστορικισμού. Γιατί η κάθε εικόνα του παρελθόντος που δεν αναγνωρίζεται από το παρόν ως μια από τις ανησυχίες του απειλεί με την ανεπανόρθωτη εξαφάνισή του (1968: 255).

Με άλλα λόγια, τα θραύσματα της αλήθειας του παρελθόντος είναι ορατά μόνο σαν μία εξαρτώμενη εικόνα, πάντοτε υπό την απειλή του να αργοσβήνουν.  Αυτή η εικόνα γίνεται αποφασιστική στη συνέχεια μεταξύ τους αγώνες του παρελθόντος και του παρόντος. Ο Μπένγιαμιν επιχειρηματολογεί εναντίον του ιστορικισμού και τον ισχυρισμό ότι απεικονίζει μια αιώνια εικόνα του παρελθόντος. Αντ’ αυτού προτάσσει μια εικόνα της ιστορίας ως αστερισμός βιωμάτων τα οποία στέκουν από μόνα τους. Η πιο πολύτιμη πτυχή των θέσεων του για τη φιλοσοφία της ιστορίας είναι ότι προσφέρουν μία μη γραμμική εννοιολόγηση του χρόνου, ή αλλιώς μια εννοιολόγηση του χρόνου που σπάει το ηγεμονικό συμβόλαιο του χρόνου.

 

Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη


Αναφορές: 

Benjamin, Walter (1968) Illuminations, trans by Harry Zohn. New York: Schocken Books. 

Tsilimpounidi, Myrto (2017) Sociology of Crisis: Visualising Urban Austerity. London: Routledge.


Κατηγορίες
Γραφές στους τοίχους

Διαβάζοντας τον τοίχο στο εργοστάσιο Καλαμάρη

Η ιστορία:

Ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1880 από τους αδελφούς Γεωργιάδη και Καλαμάρη, σε μια περίοδο οικονομικής ανάπτυξης της Μυτιλήνης. Είχε πολλές παράλληλες χρήσεις : Μία ήταν Αλευροποιία – Μακαρονοποιία, ή άλλη ήταν Επεξεργασία βάμβακα – Κλωστήριο. Είχε και άλλες μικρότερες λειτουργίες όπως Ελαιοτριβείο και Ξυλουργείο[1]. Xαρακτηρίζεται από μία οργανική δόμηση μιας και τα περισσότερα κτίσματα του εργοστασίου Καλαμάρη αποτελούν προσθήκες σε οικόπεδο έκτασης 17000τ.μ. Σταμάτησε να λειτουργεί το 1990 λόγω χρεών στην Εθνική Τράπεζα και το 1993 χαρακτηρίστηκε με ΦΕΚ ως διατηρητέο[2].

Το 2019, σύμφωνα με ρεπορτάζ της εφημερίδας Στο Νησί, το αγόρασαν ξενοδόχοι από την Πάρο με σκοπό να το μετατρέψουν σε ξενοδοχειακή μονάδα με συνεδριακό κέντρο και πολιτιστικό πολυχώρο [3].

 

Το πρώην εργοστάσιο Καλαμάρη 

 

Οι γραφές

Οι τρείς γραφές στον πύργο Καλαμάρη συνιστούν σημάδια τριών νεανικών ομάδων που άφησαν τα ίχνη τους σε μια εποχή μεγάλων ανακατατάξεων στην κοινωνία της Λέσβου. Διαφιλονικούμενες τοποθετήσεις σε σχέση με τα ζητήματα μετανάστευσης και πολιτικού ασύλου, σε σχέση με την θέση της γυναίκας στην τοπική κοινωνία, σε σχέση με τα δικαιώματα των νέων αλλά και με την ίδια την πράξη της γραφής στον τοίχο.

Τα γραφήματα 381 (που έγινε το 2011) και Πανταχού (το 2012) θυμίζουν λίγο την αντίληψη των Βραζιλιάνικων pixasãoκαι το ύφος από άλλα γκραφίτι  (πχ τους Cost Revs της Νέας Υόρκης). Ακολουθούν την ίδια διαδικασία : γραφή που γίνεται ψηλά σε ένα άδειο κτήριο για να το βλέπουν όλοι από τον κεντρικό παραλιακό δρόμο της Μυτιλήνης. Έγιναν σε μια εποχή που είχε έντονες τις επιρροές από την μαθητική εξέγερση [4] του Δεκέμβρη 2009, το κίνημα των αγανακτισμένων του 2011 και το αντιφασιστικό κίνημα που συνεχίζει μέχρι τις μέρες μας.

Οι γραφές 381 και Πανταχού.
Πρώτη φωτογραφία: Maia. Δεύτερη εικόνα: από το μουσικό βίντεο Πανταχού – Διαμάντι ΙΙ.

 

Το γράφημα Πανταχού μας είπαν ότι το έγραψαν «οι μικροί». Έτσι έμειναν στην ιστορία παρ’ότι μεγάλωσαν. Είναι ένα συγκρότημα ραπ – γκραφίτι από την Μυτιλήνη. Αντιγράφω από το : Πανταχού Διαμάντι ΙΙ στίχοι Μηλιός / Κόπερ, 2012, που έχει βάλει την εικόνα του πύργου του Καλαμάρη το 2012 σε έναν μωβ φόντο.

«Πώς να το εκφράσω, πάω πάσο, είμαι μικρός για να γελάσω, στη μηχανή μου βάζω γράσο και τρέχω μέχρι τη συντέλεια…». Το τραγούδι δείχνει κατά κάποιον τρόπο τα αδιέξοδα (οικονομικά και πολιτιστικά) και τις ανησυχίες μιας νεανικής οργής που ζει την κρίση στη Μυτιλήνη. Κι έπειτα:

«βλέπει το ουράνιο τόξο και τα δελφίνια,  κι ερωτεύεται…» Μια τέτοια μέρα όλοι θα’πρεπε να βγαίνουν απ’ τα σπίτια. Στη φάκα είναι όμως σαν ποντίκια…».

Δύο χρόνια μετά στη συλλογή Πανταχού το ίδιο συγκρότημα θα πει :

«Αποχαυνώσου, θέλουν σαλάτα το μυαλό σου. Ανθρωπάκο σε θέλουν κάτω, τόσο κάτω ώστε να γλείφεις πιο εύκολα τον πάτο… Δεν ξεπερνάς προβλήματα γιατί βολτάρεις το Σαββάτο… Δεν αγαπήθηκες ποτέ γι’αυτό για σε η αγάπη είναι για γέλια…».

Η γραφή στο τοίχο Πανταχού είναι μια σημαντική αναφορά στους μαθητές και στις μαθήτριες της Μυτιλήνης. Κάτω δεξιά ένα μέλος των Πανταχού δημιούργησε το 2017 ένα έργο τέχνης στον τοίχο με μορφή τοιχογραφίας [5].

Οι 381 είναι ομάδα που ξεκίνησε με βάση τη Θεσσαλονίκη έχοντας μέλη από διάφορες πόλεις. Συστάθηκε το 2010, ωστόσο τα μέλη της δραστηριοποιούνταν κοινά από τα
προηγούμενα χρόνια. Η κεντρική έκφραση ήταν το γκραφίτι, παρόλα αυτά είχαν πολλαπλές
δράσεις παράλληλα και πέρα από αυτό, συχνά σε συγχρονισμό με τα κοινωνικά κινήματα της
περιόδου.

Η δημιουργός (Μάια) λέει:

381 είναι ο αριθμός του άρθρου περί φθοράς ξένης ιδιοκτησίας στον ελληνικό ποινικό κώδικα. Ή τουλάχιστον ήταν όταν έγινε η ομάδα…! Η επιλογή του ονόματος έγινε σε αναφορά σ’ αυτό το άρθρο. Έχει κάτι προβοκατόρικο και επίσης κωμικό να γράφεις τον αριθμό του άρθρου του αδικήματος που προκαλείς ταγκάροντάς τον…!

 

Τι σε οδήγησε να σημαδέψεις αυτό το κτήριο;

Η περηφάνια νομίζω, ή κάπου είδους αλαζονεία. Το κτίριο είναι σε πολύ στρατηγικό σημείο και το βλέπουμε φάτσα-κάρτα όταν βγαίνουμε από την πόλη, επίσης είναι πολύ επιβλητικό… ένα τέλειο σποτ για να κάνεις κάτι μεγάλο που θα προσέξουν οι γύρω σου. Επίσης μου αρέσει που δεν έχει γύρω άλλα κτίρια, κι ανοίγεται στην θάλασσα και τον ουρανό. Έχει μια χάρη, όχι τόσο στην μορφή όσο στην τοποθεσία του… ειδικά όταν είσαι επάνω στην ταράτσα του, νιώθεις μαγικά.

Σαν μαθήτρια είχα συνήθεια να εξερευνώ άδεια κτήρια και να ανεβαίνω όσο πιο ψηλά μπορώ (έβαψα στο καλαμάρι πάνω από 10 χρόνια πριν). Έτσι οι κορφές τις πόλης σαν το κτίριο στο καλαμάρι ήταν μέρη οπού πήγαινα συχνά για βόλτα ή για περιπέτεια. Το ότι είναι σε εγκαταλελειμμένο κτίριο είχε δηλαδή σημασία διότι εκεί ένιωθα ότι είμαι σε δικό μου πεδίο.

Σίγουρα ήθελα να δείξω ποια είμαι και στην υπόλοιπη ομάδα, που δεν ήξερα καλά τότε. Ένιωθα πως έχω να κερδίσω κάποιον σεβασμό, όντας κορίτσι αλλά και πιο μικρή και επαρχιώτισσα. Νομίζω ότι αν δεν πίστευα βαθιά ότι είναι μια ιδιαίτερη ομάδα, κι αν δεν είχα χαρεί τόσο πολύ που θέλανε να κάνουμε κάτι μαζί, δεν θα είχα κάνει αυτό το κομμάτι εκεί.

Όμως πέρα από τα παιδιά και τον ρόλο που ήθελα να παίξω στο κρου, η Μυτιλήνη τότε δεν είχε πολλά μεγάλα γκραφίτι (κι ούτε το καλαμάρι είχε τότε τόσα γκραφίτι), ήταν η πόλη μου και με εξίταρε το να κάνω κάτι εντυπωσιακό.

Το κτίριο αυτό έχει επίσης επιβλητική, βιομηχανική αισθητική που ταιριάζει πολύ με το γκραφίτι και τα ρολά.

 

Πόσο επικίνδυνο ήταν να γίνει το συγκεκριμένο; Έχεις βρεθεί ποτέ σε δύσκολη θέση όταν βάφεις; 

Δεν ήταν πολύ επικίνδυνο. Η σκάλα στο πλάι απ’ όπου ανεβαίνεις ήταν σκουριασμένη αλλά είχα ξανά ανέβει αρκετές φορές προσεκτικά και ήξερα ότι είναι ασφαλής. Το βάψιμο έγινε με κοντάρια και ρολό, ανάποδα από την σκεπή. Το έκανα ξαπλωμένη μπρούμυτα κι έτσι δεν κινδύνευα να πέσω. Γενικά είμαι προσεκτική όταν κάνω τέτοιες επιχειρήσεις.

Επίσης μια φορά είχαμε πάει να βάψουμε την σκεπή του κολυμβητηρίου, στην Μυτιλήνη. Ένας φίλος είχε προτείνει να βάψουμε ένα 381 στον τρούλο, για να το βλέπουν ξεκάθαρα όσοι φτάνουν με το καράβι, σαν καλωσόρισμα. Πήγαμε και το κάναμε, αλλά χωρίς προετοιμασία κι αποδείχτηκε ότι η σκεπή ήταν όλη υαλοβάμβακας… Μου βγήκε η πίστη εκεί πάνω και μετά φαγουριζόμουν για 2 μέρες…!

 

Πώς νιώθεις όταν το βλέπεις μετά από τόσα χρόνια; Έχεις ακούσει άλλους να ρωτάνε γι’αυτό;

Όταν περνάω από κάτω μου κλείνει το μάτι κι εγώ πιάνω το νόημα.

Χαίρομαι και νιώθω περήφανα και νοσταλγικά. Μου θυμίζει το κρου και την εποχή που το έκανα.

Είναι σαν τις ουλές, μου μαρτυράνε περασμένες ιστορίες και με συνδέει με τον τόπο αυτό και το παρελθόν που έχω μαζί του.

Στην Μυτιλήνη που όλα μαθαίνονται απέφευγα να λέω και πολύ ότι βάφω και πού. Οπότε δεν ξέρω αν ξέρει κόσμος ποιος έκανε αυτό το κομμάτι, ή τί άποψη έχουν γι’ αυτό… αν έχουν.

Το μόνο άτομο που μου έχει μιλήσει γι’ αυτό το ρολό είναι η μάνα μου. Όταν το έκανα με είδε να φεύγω σαν σφαίρα με την μισή μπογιά που περίσσευε από το βάψιμο του σπιτιού και δεν της έκρυψα τί πήγα να κάνω. Της άρεσε πολύ, μου είπε η ίδια, ” και το σημείο, και η σύνθεση, και το χρώμα “.

Άλλες γίνονται γιατροί για να χαρεί η μάνα τους, άλλες παντρεύονται… εγώ δεν χρειάστηκε να μπω σε τόσο κόπο!

 

Τι σημαίνει να είσαι γυναίκα στον χώρο του graffiti ;

Σημαίνει ότι είσαι κοπέλα γκραφιτά…!

Στην αντίθετη περίπτωση είσαι μια πολύ σπάνια εξαίρεση κι αυτό από μόνο του δηλώνει πόσο ανδροκρατούμενος και φαλλοκρατικός είναι αυτός ο χώρος. Όσο έβαφα, ένιωθα πάρα πολύ ότι θεωρούμαι “το κορίτσι του τάδε”, μια γκρούπι, μια ενδεχόμενη κατάκτηση, ή ένα βάρος.

Φυσικά δεν είναι όλοι οι γκραφιτάδες κομπλεξικοί φαλλοκράτες αλλά η κουλτούρα του γκράφιτι συνδέεται με πολύ σεξιστικά μοτίβα. Στους 381 υπάρχει πολιτική συνείδηση, μεταξύ άλλων και για με την σχέση μεταξύ των φύλλων, κι αυτό φαίνεται και στο γεγονός ότι προτείνατε/προτείναμε σε κορίτσια να μπουν στο ευρύτερο κρου. Όμως κι εκεί, όπως και παντού, έχουμε ακόμη δουλειά για να υπάρξουν πραγματικά ισότιμα αγόρια και κορίτσια.

 

Συμμετέχεις σε κάποιες δράσεις τώρα;

Προσωπικά, δράσεις που έκανα τελευταία τις έκανα εκτός 381 και δεν ήταν βαψίματα. Αλλά σίγουρα κράτησα την κουλτούρα της “άγριας”, ανεπίσημης δράσης στον δημόσιο χώρο.


Τι θα ήθελες να πεις για αυτό που ζούμε τώρα – σε εποχή πανδημίας;

Το γκράφιτι μου έμαθε να έχω θράσος και να υπάρχω παράνομα και δημιουργικά στον δημόσιο χώρο, και οι 381 έναν ωραίο τρόπο να συνδυάζω “αισθητική” δημιουργία, βανδαλισμό και πολιτική.

Σχετικά με τα μέτρα για τον κορονοϊό, έχω να πω πολλά!

Για να μην σε ζαλίσω, θα έλεγα απλά ότι όποιος κι αν είναι ο φόβος που έχουμε να αντιμετωπίσουμε έξω στον δρόμο, το πρώτο κατασταλτικό όργανο που πρέπει να νικήσουμε, είναι ένα που κουβαλάμε μέσα μας και συχνά έχει την δική μας φωνή.

Ουράνιο τόξο με αντιφασιστικό μήνυμα στο κτήριο Καλαμάρη. Φωτογραφία: Μιχάλης Μπάκας 

 

Το τρίτο σύνθημα «έξω οι φασίστες από κάθε γειτονιά» έγινε το 2016-2017 την περίοδο των μεγάλων αντιφασιστικών διαδηλώσεων (Μάιος 2014- Φεβρουάριος 2017)[6] που κατέληξαν να αναγκάσουν την Χρυσή Αυγή να κλείσει τα γραφεία της στη Μυτιλήνη.

Το σύνθημα λέγεται ότι το έγραψαν μαζί μια φοιτήτρια από την Ελλάδα και ένας φοιτητής από την Γερμανία. Αργότερα το σύνθημα έμεινε ως εμβληματικό στις αντιφασιστικές διαδηλώσεις του 2020 (βλέπε post Ξενοφοβιός).

Οι γραφές Close Moria, Smash Fascism

 

Από τον Μάρτιο μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2020 το camp της Μόριας και ο γύρω ελαιώνας παρέμειναν κλειστά (στο όνομα του covid19) με πολύ λίγες άδειες εξόδου για τους περίπου 20.000 πρόσφυγες μεταξύ των οποίων περισσότερα από 8000 παιδιά. Την περίοδο αυτή μια παρέα νέων οι Israr & Coline ανεβάζει clip rap διαμαρτυρίας με σκηνικό το εσωτερικό του χώρου του εργοστασίου και τα νέα συνθήματα, παραλληλίζοντας μια καθημερινή μέρα ζωής στο  camp με μια καθημερινή μέρα ζωής σε ένα συμβατικό ευρωπαϊκό σπίτι (Papalo refugees talent team). Όταν πίνεις τον πρωϊνό σου καφέ μην ξεχνάς τις ουρές στις λάσπες της Μόριας…  Κι εδώ είναι Ευρώπη…Κλείστε τη Μόρια. Αργότερα μια άλλη ομάδα συμπλήρωσε: Τσακίστε τον Φασισμό. Ο τείχος έγραψε έτσι τη δική του ιστορία.

Κρίστη Πετροπούλου, Ορέστης Πάγκαλος, Δεκέμβριος 2020


[1] https://www.lesvosnews.net/articles/news-categories/toyrismos/ergostasio-kalamari-metatrepetai-se-polyteles-xenodoheio

[2] Αντωνιάδης Η., 2007. Το Εργοστάσιο Καλαμάρη και η Επάνω Σκάλα Μυτιλήνης Στο : Μπελαβίλας (επιμέλεια). Το τέλος των γιγάντων. Βιομηχανική κληρονομιά και μετασχηματισμοί των πόλεων. Βόλος.

https://www.academia.edu/9048290/Το_τέλος_των_γιγάντων._Βιομηχανική_κληρονομιά_και_μετασχηματισμοί_των_πόλεων._Βόλος_2007

[3]  https://www.stonisi.gr/post/4847/ti-ginetai-stoy-kalamarh

[4] Petropoulou C., 2010. From December’s youth uprising to the rebirth of urban social movements. An attempt of a space-time approach. International Journal of Urban and Regional Research, Debates and Development section. Volume 34.1 March 2010 : 217–24

Petropoulou C., 2009. From the “untimely event” to the glocalisation of social movements: questionings about the relationship of recent Greek youth uprising with the urban and regional movements. 19ο Διεθνές συνέδριο του INURA : Urban Transformation. Capital / State / Civil society, 2009 Istanbul, 26 Ιουνίου– 3 Ιουλίου 2009.

[5] https://www.youtube.com/watch?v=bpgS3UrY5oI

[6] https://www.lesvosnews.net/articles/news-categories/politiki/mytilini-megali-symmetohi-stin-antifasistiki-poreia-enantia-sto

 

Φωτογραφία 1: Κρίστη Πετροπούλου
Φωτογραφία 2: από το μουσικό βίντεο Πανταχού Διαμάντι ΙΙ 
Φωτογραφία 3: Μιχάλης Μπάκας   
Φωτογραφία 4: Κρίστη Πετροπούλου